Kaïn en Abel

Als kind vond ik het verhaal van Kaïn en Abel best wel verwarrend. Om de één of andere reden werd Kaïn zo boos op Abel dat hij hem doodsloeg.
Waarom werd Kaïn zo boos? Omdat hij dacht dat God het offer van Abel wel accepteerde en het zijne niet. Meesters en juffen van (zondag)scholen legde het dat uit als zou Kaïn niet oprecht offeren en Abel wel. Er zijn van die mooie plaatjes waarop de rook van Abels offer linea recta naar boven kringelt en de rook van Kaïn ’s offer afbuigt. Dat accepteerde ik altijd maar toch bleef het ‘rommelen’.

Kort geleden las ik in een artikel van Lody van de Kamp , die weer put uit een midrasj, over de orde in de schepping. Eerst wordt levenloos materiaal geschapen, daarna de flora en nog later de fauna en nog weer later de mensheid. Deze werelden moeten gescheiden blijven. Daarom mogen joden geen kleren dragen van wol en vlas (linnen) samen. Het één komt uit de florale wereld die lager in rangorde staat en wol komt van dieren.
Daar over nadenkend ging mij een licht op. Zou het niet zo kunnen zijn dat Abel aan God iets offerde uit een wereld die hoger in rangorde stond dan de ‘vrucht van het land’ die Kaïn offerde?
Dat de offerbereidheid van Abel groter was dan die van Kaïn? Natuurlijk offerde Kaïn ook naar eer en geweten. Hij had hard gewerkt op dat land. God neemt hem ook later weer in bescherming.
Er zit gewoon weer een les in dat verhaal.

De offerbereidheid van Abraham was nog weer groter omdat hij zelfs zijn zoon, een mens, wilde offeren die nog weer hoger in de rangorde stond. Maar God stak daar toch een stokje voor, Hij wil geen mensenoffers. (Lev. 18:21, 20:2-5, Deut. 12:31 en 18:10) Van de Kamp legt de nadruk op de offerbereidheid van Abraham en iemand als bijvoorbeeld Karen Armstrong legt de nadruk op het leerproces dat Abraham als Sumeriër moest doormaken. God wil in tegenstelling tot de goden van Sumerië en Kanaän geen mensenoffers (In ‘een geschiedenis van God’)

Als gelovige van ook het nieuwe testament is voor mij de lijn wel weer verder te trekken. De offerbereidheid van je eigen leven is dan het hoogste goed dat je kunt geven. En dat deed Jezus.
Hij was ook God, dat moet wel want mensenoffers werden/worden niet geaccepteerd.
Wanneer God vraagt om ons hart dan moeten we dat ook geestelijk verstaan. Het is het hoogste wat we Hem kunnen geven.
Hoe groot is je offerbereidheid?

Kaïn

Geschreven door Jose Saramago in 2004. Dit boek heb ik er maar meteen achteraan gelezen. Het was een dunnetje en weer een digitale editie gebaseerd op de eerste druk. Vertaald door Maartje de Kort.

Saramago is communist en duidelijk een antitheïst. Maar zoals zoveel antitheïsten kent hij zijn Bijbel beter dan menig christen.
In dit boek, wat ook zijn laatste is ( 2009; hij overleed in 2010) rekent hij af met god. Hij is weer zo’n letterlijke lezer die struikelt over allerlei ingrediënten uit de Bijbelverhalen.
Kaïn krijgt na de moord op zijn broer Abel van God de belofte dat niemand hem zal kunnen doden. Daartoe krijgt hij een teken op zijn voorhoofd(?)
Gen 4: 15 Maar de HEER beloofde hem: ‘Als iemand jou doodt, zal dat zevenmaal aan hem worden gewroken.’ En hij merkte Kaïn met een teken, opdat niemand die hem tegenkwam hem zou doodslaan.

Saramago vindt het van God ook heel oneerlijk om het offer van Kaïn niet aan te nemen en van Abel wel.
Kaïn sterft niet en Saramago laat hem wat tijdreizen door de oudste verhalen van de Bijbel. Alles wat Kaïn/ Saramago ziet wordt ten nadele van God uitgelegd. Zo krijg je de indruk dat Kaïn rechtvaardiger is dan God en aan het eind denkt Kaïn Hem een loer te draaien door, meevarend op de ark van Noach, de ‘acht zielen’ overboord te gooien zodat God nooit meer opnieuw kan beginnen. '....en zo zal er niets meer te vertellen zijn'
Tsja....

Soms moest ik ook wel weer grinniken om de ironie van Saramago. Wanneer Kaïn aankomt bij de toren van Babel in aanbouw gaat hij zich aanbieden maar heeft al dagen niet gegeten en heeft geen woonplaats:
“ wat dan, Ik heb geen slaapplaats, Dat is gauw opgelost, ik zal je een mat bezorgen en ginds is een herberg, ik praat wel met de eigenaar, Je bent een barmhartige samaritaan, dat is zeker, zei Kaïn, Samaritaan, vroeg de opzichter geïntrigeerd, wat is dat, Weet ik niet, het schoot er zo uit, zonder na te denken, Ik weet niet eens wat het betekent, Je hebt meer in je hoofd dan je gezien je uiterlijk zou zeggen,”
Nee, ik ben geen leestekens vergeten, zo schrijft Saramago.

Zijn vrouwenstandpunt is ook wel komisch. “Het is te zien dan je vrouwen niet kent, ze zijn tot alles in staat als dat in hun hoofd opkomt, het ergste en het beste, ze kunnen afzien van een kroon om het hemd van hun minnaar te gaan wassen in de rivier, of ze lopen alles en iedereen overhoop om op een troon te kunnen zitten,”
Nog eentje, een wat filosofische:
“Anders dan meestal wordt beweerd, staat de toekomst al geschreven, wij weten alleen niet hoe we de bladzijden moeten lezen, zei Kaïn terwijl hij zich afvroeg waar hij dat revolutionaire idee vandaan had,”
Hier zal ik maar stoppen, dat is beter voor de gemoedsrust van de lezer.

Voor gelovige tere zielen is dit geen aanrader.

Niet in Gods Naam

ondertitel: 'een pleidooi tegen religieus extremisme en religieus geweld' geschreven door Jonathan Sacks.
Ik las een digitale editie want mijn boekenkast wordt te klein. En laat ik het nu voor altijd onthouden: dit type boeken moet ik niet digitaal lezen. Er staan zoveel voetnoten in, en heen en weer bladeren op een e-reader is gewoon lastig.

Ook dit boek bestaat weer uit drie delen.
1. Slecht geloof
2. Broers en zussen
3. Het open hart.
Het betoog uit dit boek is in het kort dat er wel een verband bestaat tussen geloof en geweld maar dat is beperkt en indirect en juist religie kan een antwoord geven op het geweld.


In het eerste deel beschrijft Sacks de evolutionaire -gewelds- ontwikkeling van de mens in relatie tot religie: dat hij het beste, maar ook het slechtste in zich heeft; een engel is, maar ook een demon. Een engel voor de eigen groep en een demon voor degenen die buiten die groep vallen.
We hebben de neiging om de eigen groep hoog te achten ten koste van de andere groep.
Ons zoeken naar identiteit ontaard in een dualistisch Wij en Zij denken.
Alle religies, die gebaseerd zijn op liefde en mededogen, zijn ooit in staat geweest om de ongelovige ander te zien als satan, de antichrist, kinderen van het duister. In de naam van God zijn op deze manier de meest vreselijke dingen aangericht.
‘Als we de wereld blijven verdelen in kinderen van het licht en kinderen van het duister, dan zijn we in staat om de ander te ontmenselijken en te demoniseren, onszelf als slachtoffer te beschouwen en altruïstisch kwaad te bedrijven.’
Altruïstisch kwaad is kwaad wat gebeurt met een beroep op het heilige.
Dit is in het kort wat hij in zijn boek uitgebreid uitlegt. Hij haalt de filosoof Rene Girard aan die deze mechanismen ook heeft beschreven. Inclusief het zondebokmechanisme.

In het tweede deel beschrijft hij verhalen uit het boek Genesis, - wat hij ziet als narratieve filosofie - om te laten zien dat die verhalen de confrontatie aangaan met dit feit. Die verhalen dwingen ons om de ‘menselijkheid van de ander’ te zien. In de eerste hoofdstukken van de Bijbel wordt al een verband gelegd tussen geweld en geloof: het verhaal van Kaïn en Abel. Maar de Bijbel spreekt zich er iedere keer weer tégen uit.
Kaïn, Ismaël en Ezau worden trouwens niet afgewezen. Ook diegenen die buiten een verbond staan worden gezegend en zijn geliefd door God. Zelfs Egypte en Assyrië volgens Jesaja 19:19 - 25
‘De Bijbelse ethiek is een lange les in rolomkering’. Een soort omdenken.
Sacks heeft het dan over het Oude Testament, maar Jezus zegt in het Nieuwe vaak dezelfde dingen, bijvoorbeeld over je vijanden liefhebben. Maar dat weet Sacks ook wel want hij gaat daar ook op in.

De titel van het derde deel spreekt voor zich. Hoe stellen we ons hart open.
Een mooi voorbeeld geeft Sacks over de antisemitische Hongaar Csanad Szegedi die ontdekte dat hij jood was. Dat was even slikken voor hem, hij stond ineens ‘aan de andere kant’!
Inmiddels woont hij in Israël.
Abraham en Mozes wisten wat het was om een vreemdeling te zijn. Mozes zelfs dubbel. Het volk van Israël wist dat ook ten tijde van de ballingschap in Egypte. Ze kregen de opdracht om zich dat te blijven herinneren. Niet om in het verleden te leven maar om een herhaling te voorkomen.

Ook mooi: ‘Waarom wel Izak en niet Ismaël? Waarom wel Jakob en niet Ezau? Omdat Ismaël en Ezau sterke inventieve mensen zijn die het redden door hun eigen vaardigheid en handigheid. Het volk van het verbond moet in zichzelf een getuige zijn van iets boven zichzelf.’
En:
‘Onze gedeelde menselijkheid gaat vooraf aan onze religieuze verschillen. Elke religie die anderen alleen maar ontmenselijkt omdat hun religie anders is, heeft de God van Abraham verkeerd begrepen.’

In één van de laatste hoofdstukken wijst hij op het gevaar van apocalyptisch denken. Hij omschrijft het als de zoektocht naar verandering zonder het trage proces van onderwijs. Een zoektocht naar onmiddellijke verlossing en de gevaren daarvan.
Hij is echt een meester in mooie one-liners. Ik heb hem al eens eerder aangehaald in dit blogberichtje.

Nog een paar dan : ‘Fundamentalisme ontstaat zodra mensen het gevoel krijgen dat de wereld in de positie is om het Woord te verslaan. Zijzelf zijn daarentegen vastbesloten de wereld te verslaan door middel van Woord.’
en
‘De misdaden uit naam van de religie hebben één ding met elkaar gemeen. In plaats van zich te laten vormen naar Gods beeld, plooien ze God naar ons beeld.’
De kritiek die ik op zijn vorige boek had zet hij in dit boek recht. (hfdst 15)
Hier een uitgeschreven interview met Jonathan Sacks met Lisette Thooft van Nieuwwij.


Een heel leerzaam boek. Wel jammer trouwens dat ‘die anderen’ om uiteenlopende redenen dit boek waarschijnlijk nooit zullen lezen........

Eerste-volgende/tijdelijk-blijvend

Als kind vergistte ik mij vaak in Kaïn en Abel en Jakob en Esau. Voor mijn gevoel was het alsof de geschiedenis zich herhaalde. De oudste was de bad guy en de volgende de good one.
Later ging ik een patroon ontdekken in dit ‘fenomeen’ wat heel vaak in de Bijbel terugkeert. Toen ik tijdens mijn studie een docent er op wees dat in de Bijbel de openbaringsweg praktisch altijd via de tweede zoon loopt kon hij daar weinig mee.
Toch geloof ik erin.
Kaïn werd ‘gehaat’ zoals dat dan in de bijbel wordt genoemd, waarbij ik niet geloof dat het dezelfde betekenis heeft als wij er nu aan geven. Maar de vervolggeschiedenis loopt via Seth. Bij Abrahams zonen hetzelfde verhaal. De heilsgeschiedenis wordt vervolgd via Izaak en niet via Ismaël. Dat Ismaël een zoon was van de eerstbarende, niet-vrije heeft natuurlijk ook weer een betekenis zo lezen we in Galaten 4. Vervolgens gaat de weg via Jakob en niet via Esau.
Bij Jakob wordt het wat lastiger. De weg naar de Messias loopt dan wel via de eerste vrouw Lea, maar niet via de eerste zoon Ruben.
Bij de oudste zoon van de tweede vrouw, Jozef, draait Jakob zijn handen weer om en de grootste zegen geeft hij aan Efraim en niet aan Manasse. Wat dat voor consequenties heeft (gehad) moet ik nog eens uitzoeken.
Terug naar Juda. Zijn eerste vrouw, dochter van Sua stierf en daarna kreeg hij een tweeling bij een volgende vrouw en schoondochter Thamar. (Gen 38) Vreselijke bevallingen hadden ze trouwens in die tijd. Peres was in eerste instantie het tweede kind maar kwam als eerste.
Koning David was ook niet de oudste zoon en ook zijn oudste zoon en eerste vrouw komen niet voor in de lijn naar de Messias.
De eerste Adam faalde, via de tweede Adam werd het heil blijvend. De ‘oudste zoon van God’ Israël (Ex 4: 22) kreeg een tijdelijke wet, de volgende zoon, de gelovigen uit de heidenen krijgen een blijvende, in het hart geschreven wet. Het eerste verbond is/was tijdelijk, het tweede zal blijvend zijn.
De eerste dood is tijdelijk, de tweede dood blijvend.... (Openb 20 en 21)

Toevoeging 06-12-11: wat te denken van Paulus. Door zijn tomeloze energie werd het evangelie verspreid door Azië en Europa. Hij was een afstammeling van Benjamin. (Rom 11:1 Filip 3: 5) Tweede vrouw, tweede zoon.